વીમાનો સિદ્ધાંત
ઢાંચો:Financial market participants વ્યાપારી ધોરણે વીમો લઇ શકાય તેવા જોખમો સાત સમાન લાક્ષણિકતા ધરાવે છે.[૧]
- મોટી સંખ્યામાં સમાન રોકાણ એકમો
અતિવિશાળ સમુદાયના વ્યક્તિગત સભ્યોને મોટી સંખ્યામાં વીમા પૉલિસી આપવામાં આવે છે. દાખલા તરીકે, 2004માં અમેરિકામાં ઓટોમોબાઇલ વીમો 175 કરોડ ઓટોમોબાઇલને આવરતો હતો.[૨] સમાન રોકાણ એકમો મોટી સંખ્યામાં અસ્તિત્વામાં હોવાથી વીમો ઉતરાવનારને કથિત મોટી સંખ્યાનો નિયમનો લાભ મળી શકે છે જે કહે છે કે જેમ રોકાણ એકમોની સંખ્યા વધે છે તેમ વાસ્તવિક પરિણામ અપેક્ષિત પરિણામની વધુ નજીક આવતા જાય છે.આ માપદંડમાં કેટલાક અપવાદ છે.લોયડ્સ ઓફ લંડન અભિનેતા, અભિનેત્રી અને ખેલાડીઓનો જીવન અને આરોગ્ય વીમો ઉતરાવવા માટે જાણીતી છે.
સેટેલાઇટ લોન્ચ ઇન્શ્યોરન્સ એવી ઘટનાઓ માટે વીમો ઉતારે છે કે જે જવલ્લેજ બનતી હોયમોટી વેપારી મિલકત પૉલિસી અપવાદરૂપ મિલકતોનો વીમો ઉતારી શકે છ જેના માટે કોઇ સમાન રોકાણ એકમો નથી.આ માપદંડ સંતોષવામાં નિષ્ફળ રહેવા છતાં આના જેવા ઘણા રોકાણને વીમો ઉતારી શકાય તેવા ગણવામાં આવે છે.
- નિશ્ચિત નુકસાન જાણીતા સમય, સ્થળ અને કારણસર બનતી ઘટનામાં વીમા આધિન સૈદ્ધાંતિક નુકસાનને નિશ્ચિત નુકસાન કહેવાય છે.જીવન વીમા પોલિસી ધરાવતા વ્યક્તિનું મૃત્યુ તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.
આગ, વાહન અકસ્માત અને કામદારોને ઇજા તમામ આ માપદંડને સરળતાથી સંતોષી શકે છે.અન્ય પ્રકારના નુકસાન સૈદ્ધાંતિક રીતે નિશ્ચિત જ હોઇ શકે છે.દાખલા તરીકે, હાનિકારક વાતાવરણમાં લાંબો સમય કામ કરવાથી કામદારમાં વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલી બિમારી પેદા થઇ શકે છે જેમાં કોઇ ચોક્કસ સમય, સ્થળ કે કારણ જાણી શકાતું નથી.આદર્શ રીતે, નુકસાનના સમય, સ્થળ અને કારણ એટલા સ્પષ્ટ હોવા જોઇએ કે વ્યક્તિ, પુરતી માહિતી સાથે, ત્રણેય મૂળભૂત બાબતોની ઉદેશપૂર્વક ખરાઇ કરી શકે.
- આકસ્મિક નુકસાન તેમાં દાવો કરવા માટેની ઘટના આકસ્તિમક અથવા વીમાધારકના અંકુશની બહારની હોવી જોઇએ.નુકસાન શુદ્ધ હોવું જોઇએ, આમ નુકસાન એવી ઘટનામાં થાય છે કે જેમાં ખર્ચ માટે એકમાત્ર તક છે.સામાન્ય વેપાર જોખમ જેવી કાલ્પનિક મૂળભૂત બાબતો ધરાવતી ઘટનાઓને સામાન્ય રીતે વીમા પાત્ર ગણવામાં આવતી નથી.
- મોટું નુકસાન વીમાની દ્રષ્ટિએ નુકસાનનું કદ અર્થપૂર્ણ હોવું જોઇએવીમા પ્રિમીયમમાં નુકસાનનો અપેક્ષિત ખર્ચ અને પૉલિસીના વહીવટી ખર્ચ એમ બંનેનો સમાવેશ થાય છે. વીમા પ્રિમીયમ વીમા કંપનીને જરૂરી પુરતી મૂડી પુરી પાડે છે કે જેથી તે દાવાઓની ચૂકવણી કરી શકે.નાના નુકસાન માટે પાછળના ખર્ચ નુકસનના અપેક્ષિત ખર્ચ કરતા અનેક ગણા હોઇ શકે છે.વીમો ખરીદનારને અપાતું રક્ષણ જો વાસ્તિવક મૂલ્ય ધરાવતું ન હોય તો આવા ખર્ચની ચૂકવણી કરવાનો બહુ અર્થ રહેતો નથી.
- પોષણક્ષમ પ્રિમીયમ જો વીમિત ઘટનાની શક્યતા ઊંચીહોય અથવા તેનો ખર્ચ બહુ ઊંચો હોય તો તેમાં પુરા પડાતા રક્ષણના સંદર્ભમાં પ્રિમીયમની રકમ ઊંચી હશે. આવો વીમો સરળતાથી મળતો હોવા છતાં બધા તે ખરીદે તેવી શક્યતા ઓછી હોય છે.વધુમાં એકાઉન્ટિંગ પ્રોફેશન નાણાકીય હિસાબ માપદંડમાં સ્વીકારે છે કે પ્રિમીયમ એટલું ઊંચું ન હોવું જોઇએ કે વીમો ઉતારનારે મોટું નુકસાન થવાની શક્યતા જ ન હોયજો આવા નુકસાનની શક્યતાઓ નથી તો લેવડદેવડને વીમાનું સ્વરૂપ હોઇ શકે છે પરંતુ નક્કર નથી હોતું.(જુઓ યુએસ ફાઇનાન્સિયલ એકાઉન્ટિંગ સ્ટાન્ડર્ડ્સ બોર્ડ [[FASBના ચૂકાદાની યાદી
|સ્ટાન્ડર્ડ નંબર 113]])
- ગણ્ય નુકસાન બે બાબતો એવી છે કે જો તે ઔપચારિક રીતે ગણી શકાય તેવી ન હોય તો ઓછામાં ઓછો તેનો અંદાજ તો નિકળવોજ જોઇએઃ નુકસાનની નફાકારકતા અને અનુચર ખર્ચનુકસાનની નફાકારકતા આનુભાવિક કવાયત છે જ્યારે ખર્ચ મોટે ભાગે વીમા પૉલિસીની નકલ ધરાવતા વ્યક્તિની ક્ષમતા સાથે સંકળાયેલો છે. નુકસાનના કિસ્સામાં પોલીસી હેઠળ રજૂ કરાયેલા નુકસાનના પુરાવાના મૂલ્યાંકનને આધારે વળતર મળે છે.
- વિનાશકારક મોટા નુકસાનનું મર્યાદિત જોખમ જરૂરી જોખમ ઘણીવાર કુલ એકંદર છે.જો એક જ ઘટનાથી એક જ વીમાદાતાના અસંખ્ય પૉલિસીધારકને નુકસાન થતું હોય તો વીમાદાતા માટે પોલીસી આપવી મર્યાદિત બને છે. પોલિસી ધારકની આસપાસ રહેલા પરિબળોને કારણે નહીં પરંતુ તમામ પોલિસી ધારકોએ કરેલા રોકાણની રકમને કારણે આમ થાય છે.સામાન્ય રીતે વીમાદાતા એક ઘટનાને કારણે થતા નુકસાનના કિસ્સામાં તેનું રોકાણ તેના મૂડીપાયાના ૫ ટકા જેટલું રાખવાનું પસંદ કરતી હોય છે.જ્યાં નુકસાન એકત્રિત કરી શકાય અથવા વ્યક્તિગત પૉલિસીઓ અસાધારાણ દાવાઓ ઉભા કરી શકે છે. મૂડી મર્યાદા વીમાદાતાને વધારના પૉલિસીધારકો માટેની ક્ષમતા મર્યાદિત બનાવે છે.આનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ ભૂકંપ વીમો છે જેમાં અન્ડરરાઇટરની નવી પૉલિસી આપવાની ક્ષમતાનો આધાર તેણે પહેલેથી અન્ડરરાઇટ કરેલી પોલીસીની સંખ્યા અને કદ પર રહેલો છે.તટવર્તીય વિસ્તારોમાં હરિકેન ઝોનમાં પવન વીમો પણ આવી જ ઘટનાનો અન્ય એક દાખલો છે.અત્યંત ખરાબ કિસ્સામાં, દાવાની કુલ રકમથી સમગ્ર ઉદ્યોગને અસર થઇ શકે છે કારણકે વીમાદાતા અને રિઇન્શ્યોરર સંયુક્ત મૂડી પૉલિસીધારકની જરૂરીયાતની તુલનાએ નાની હોઇ શકે છે.વ્યાપારી આગ વીમાના કિસ્સામાં કોઇ એવી એક પ્રોપર્ટી શોધવી સરળ છે કે જેનું કુલ મૂલ્ય કોઇ પણ વ્યક્તિગત વીમાદાતાની મૂડી મર્યાદાને અનુકૂળ હોય.આવી પ્રોપર્ટીઓની સામાન્ય રીતે કેટલાક વીમાદાતા વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે અથવા એક જ વીમાદાતા દ્વારા વીમો ઉતરાવવામાં આવે છે કે જે તેના જોખમને રિઇન્શ્યોરન્સ માર્કેટમાં સિન્ડિકેટ કરે છે.
નુકશાનની ભરપાઈ
નુકશાનની ભરપાઈની તક્નીકી વ્યાખ્યા થાય છે કે ફરીથી કોઈ વસ્તુનું નિર્માણ કરવું.બે પ્રકારના વીમા કરાર હોય છે.
- "નુકશાન સામે વળતર"ની પૉલિસી
- "ની તરફથી ચુકવવું " અથવા "ને બદલે "[૩] ચૂકવાતી પૉલિસી
દસ્તાવેજમાં તેની વચ્ચેનો તફાવત દેખાઈ આવે છે જ્યારે રોજબરોજની પ્રેક્ટીસમાં તેનો ભાગ્યે જ ઉલ્લેખ કરાય છે.
" ઇન્ડેમ્નિટિ" પૉલિસીમાં ત્યાં સુધી દાવાની ચૂકવણી કરવામાં આવતી નથી જ્યાં સુધી ત્રીજા પક્ષ તરફનો વીમો લેવામાં આવ્યો ન હોય.દાખલ તરીકે એક મુલાકાતીએ તમારા ઘરમાં લપસી ગયો છે અને તેને થોડી ઈજા થઈ છે જેથી તેણે તમારા પર 10,૦૦૦ ડોલરનો દાવો માંડ્યો છે અને તે જીતી ગયો છે. "ઇન્ડેમ્નિટિ" પૉલિસી મુજબ મકાનમાલિકે 10 હજાર ડોલર ચૂકવવા પડે છે પરંતુ તેની સામે વીમા કંપની તે રકમ મકાનમાલિકને ચૂકવે છે. [૪].
આજ સ્થિતિમાં , "ને બદલે ચૂકવણી" પૉલિસી, વીમા કેરિયરે દાવો ચુકવવો પડે છે અને વીમેદાર (મકાનમાલિક)ને કશી ચૂકવણી કરવી પડતી નથી. હાલમાં મોટાભાગની જવાબદારી વીમાઓ "ને બદલે ચૂકવણી"ની ભાષામાં લખાયેલા હોય છે.[૫].
જે વપણ જોખમ તબદીલ કરવા માંગે છે (વ્યકિત, કોર્પોરેશન કે પછી અન્ય કોઈ) અને એક વખત વીમો આપનાર કંપની વીમો ઉતારે છે ત્યારે બીજો પક્ષ વીમો મેળવનાર પક્ષ બને છે. આને કરાર,કહેવાય છે જેને વીમા પૉલિસી કહેવાય છે.સામાન્ય રીતે, વીમા કરારમાં નીચેના તત્વો સામેલ હોય છે. : પક્ષ ( વીમેદાર, વીમો આપનાર અને લાભ મેળવનાર), પ્રિમીયમ, કવરેજન સમયગાળો, રક્ષિત કરાયેલા બનાવ અંગે નુકશાન, કવરેજની રકમ ( દાખલા તરીકે નુકશાનના સમયે વીમેદાર અથવા લાભ મેળવનારને ચુકવાતી રકમ ), અને એક્સક્લુઝન (exclusions) (જે બનાવોને રક્ષિત કરવામાં આવ્યા નથી.). જેથી વીમાકૃત કવર કરવામાં આવેલા નુકશાન સામે " ઇન્ડેમ્નિફાઈડ ( indemnified) " થાય છે.
જ્યારે વીમાદારને ચોક્કસ જોખમ સામે નુકશાન ઉભું થાય છે ત્યારે પૉલિસી લેનાર વીમો લેનાર સામે પોલીસી આધારિત નક્કી કરાયેલી રકમની નુકશાની અંગે 'દાવો ' કરે છે. જોખમ લેવા બદલ વીમેદાર દ્વારા વીમો આપનારને જે ફી ચુકવવામાં આવે છે તેને ' પ્રિમીયમ' કહેવાય છે. ઘણા બધા લોકો દ્વારા આપવામાં આવતી વીમા પ્રિમીયરની રકમનો ઉપયોગ વળતર માટે કરવામાં આવતા દાવાની ચૂકવણી માટે અને ઓવરહેડ ખર્ચ માટે અનામત રાખવામાં આવે છે. અપેક્ષિત નુકશાન માટે ચોક્કસ રકમની ફાળવણી કર્યા બાદ બાકી રહેતી રકમ વીમા કંપનીનો નફો છે.
